tworzywa sztuczne
- plastiki, polimery
- ang. plastics, polymers
Tworzywa sztuczne stanowią obszerną grupę materiałów o bardzo wielu zastosowaniach. Można je współcześnie spotkać na każdym kroku - są używane do produkcji opakowań, materiałów budowlanych, sprzętu elektronicznego i AGD; wykorzystuje się je w medycynie i rolnictwie, a także do wyrobu odzieży i zabawek. Ze względu na unikalne właściwości i łatwość przetwarzania tworzywa sztuczne nazywane są często "materiałami XXI wieku".
Cechą wyróżniającą tworzyw sztucznych jest to, że nie występują one w naturze bądź są zmodyfikowanymi polimerami naturalnymi. Standardowo produkowane są z zasobów nieodnawialnych, z których największą rolę odgrywa ropa naftowa. Bardzo ważnym etapem produkcji tworzyw są procesy polimeryzacji, poliaddycji i polikondensacji. Mniejsze cząsteczki - monomery - łączą się wówczas ze sobą, tworząc długie łańcuchy polimerowe.
Większość takich związków wielkocząsteczkowych jest zbudowana z dużej liczby powtarzających się i połączonych między sobą identycznych elementów podstawowych - merów. Stąd nazwa tych związków - polimery, pochodząca od greckich słów: poli (wiele) i meros (część). Oprócz samych polimerów tworzywa sztuczne zawierają także składniki dodatkowe, nadające im pożądane właściwości użytkowe. Są to np. zmiękczacze, napełniacze, stabilizatory, barwniki i pigmenty i inne.
Znaczenie tworzyw sztucznych w życiu codziennym systematycznie wzrasta. Dzieje się tak ze względu na cenne właściwości tych materiałów - w przypadku opakowań pozwalają one na przykład zachować świeżość produktów, chroniąc zawartość przed wpływami z zewnątrz; z kolei wzrastający trend do zastępowania metalu tworzywami sztucznymi w motoryzacji wynika z faktu, że łączyć one mogą w sobie takie cechy, jak wytrzymałość i niewielka waga.
W 2014 roku na całym świecie wyprodukowano 311 mln ton tworzyw sztucznych. Największym światowym producentem są Chiny (26 proc. rynku), na kolejnych miejscach znajduje się Europa (20 proc.) i kraje NAFTA (19 proc.).
W 2014 roku w Europie (28 państw UE oraz Norwegia i Szwajcaria) wyprodukowano 59 mln ton tworzyw sztucznych. Europejska branża tworzyw sztucznych zatrudnia 1,45 mln osób w 62 tys. firm, a roczne obroty branży wynoszą 350 mld euro. Co istotne, europejski przemysł polimerów posiada dodatni bilans w handlu światowym, wynoszący 18 mld euro. Pod względem popytu największym odbiorcą tworzyw w Europie są Niemcy (24,9 proc. rynku), na następnych zaś miejscach plasują się: Włochy (14,3 proc.), Francja (9,6 proc.), Wielka Brytania (7,7 proc.) i Hiszpania (7,4 proc.).
Polska znajduje się na szóstym miejscu w Europie pod względem zużycia tworzyw sztucznych. Z danych stowarzyszenia PlasticsEurope wynika, że w 2014 roku zapotrzebowanie na tworzywa w naszym kraju przekroczyło 3 mln ton i było o 4,1 proc. wyższe aniżeli w roku poprzednim.
Na polskim rynku w sektorze tworzyw sztucznych działa ok. 7,7 tys. firm zatrudniających ponad 143 tys. pracowników. Zdecydowana ich większość to firmy produkujące wyroby z tworzyw. W obrębie tej grupy mocno zaznacza się obecność producentów opakowań, rur i profili oraz producenci kabli. Obok producentów i przetwórców do branży zaliczyć także należy producentów maszyn i urządzeń peryferyjnych, importerów i dystrybutorów oraz recyklerów. Łączne obroty branży tworzyw sztucznych w Polsce wyniosły w 2014 roku ok. 15,6 mld euro.
Tworzywa sztuczne w Polsce
Podobnie jak w całej Europie, największa ilość tworzyw sztucznych w Polsce trafia do przemysłu opakowań (32,6 proc., UE - 39,5 proc.) oraz do budownictwa (27,2 proc., UE - 20,1 proc.). Mniejsze ilości tworzyw trafiają do branży motoryzacyjnej (8,5 proc., UE - 8,6 proc.) oraz sektora elektrycznego i elektronicznego (6 proc., UE - 5,7 proc.); nieco ponad jedna czwarta krajowego zużycia (25,6 proc.) znajduje zastosowanie w innych sektorach (np. w rolnictwie).
Ze względu na rodzaj tworzywa do najszerzej stosowanych polimerów w Polsce należą: polietylen (30 proc. rynku), polipropylen (18 proc.), polichlorek winylu (14 proc.) oraz polistyren (14 proc.). Choć w Polsce produkowane są te najczęściej używane polimery, to potencjał produkcyjny naszego kraju nie nadąża za popytem, co skutkuje nadwyżką importu nad eksportem tworzyw. W 2014 roku wyniosła ona 1,6 mln ton, co oznacza, że deficyt w handlu zagranicznym tworzywami wynosi dla Polski 3,6 mld euro.
Do producentów tworzyw sztucznych w Polsce należą następujące firmy: Basell Orlen Polyolefins (polietylen, polipropylen), Anwil (polichlorek winylu), Synthos (polistyren), Grupa Azoty (poliamid 6, POM), PCC Rokita (poliuretany), Indorama (politereftalan etylenu), BASF (poliuretany), Lerg i ZCh Organika Sarzyna (poliestry, żywice epoksydowe). Natomiast poprzez dystrybutorów reprezentowani są na naszym rynku wszyscy wiodący światowi producenci.
Średnie ceny tworzyw sztucznych w Polsce
