< Previoussyntetycznych. Najważniejszą jest wy- jątkowa elastyczność – zdolność do dużych, odwracalnych odkształceń pod działaniem niewielkich naprężeń. Znaczenie kauczuku naturalnego (na- tural rubber, NR) rosło wraz z pozna- niem jego budowy, reaktywności che- micznej i możliwości przetwórczych. Jest to jedyny polimer naturalny, który podczas pirolizy tworzy substancję małocząsteczkową pozwalającą od- tworzyć materiał o właściwościach zbliżonych do oryginału. Wahania cen NR – w 1860 roku był droższy od srebra – wielokrotnie sty- mulowały badania nad zamiennikami. Podczas obu wojen światowych kau- czuk stał się surowcem strategicznym, co dodatkowo przyspieszyło rozwój materiałów syntetycznych. Kauczuk syntetyczny po raz pierw- szy otrzymano w Niemczech w la- tach trzydziestych XX wieku. W USA, z powodu zaburzeń dostaw w czasie II wojny światowej, rozpoczęto maso- wą produkcję kauczuku styrenowo– butadienowego (SBR). W 1945 roku wyprodukowano tam ponad 700 000 ton GR-S – „państwowego kauczu- ku styrenowego”. W Polsce pierwszy kauczuk synte- tyczny, nazwany KER-em, otrzymał w 1935 roku zespół pod kierunkiem inż. Wacława Szukiewicza. Trzy lata później w Dębicy uruchomiono Zakła- dy Chemiczne „Dębica” SA – czwartą na świecie fabrykę kauczuku synte- tycznego po USA, Niemczech i ZSRR. Kauczuk syntetyczny jest zbiorczą na- zwą wszystkich elastomerów otrzymy- wanych na drodze syntezy chemicznej. Oprócz gumy znajduje zastosowa- nie w elastycznych żelach, piankach, włóknach, linach i niezliczonych ele- mentach technicznych. Do najważniejszych właściwości ela- stomerów należą: •duża elastyczność i odwracal- ne odkształcenia, •wysoka wytrzyma- łość mechaniczna, •odporność na rozdzieranie i ścieranie, •trwałość pod obciążeniami sta- tycznymi i dynamicznymi, •odporność na działanie mediów technicznych (paliwa, oleje, cie- cze hydrauliczne), •niska przepuszczalność gazów, •zdolność pochłaniania energii, •łatwość formowania i łączenia z innymi materiałami. Te cechy sprawiają, że elastomery są kluczowym materiałem konstrukcyj- nym we współczesnym przemyśle. ▎ Podsumowanie Lateks – naturalny i syntetyczny – pozostaje jednym z najważniejszych surowców współczesnego świata. Jego rola obejmuje zarówno produk- cję opon, wyrobów medycznych czy uszczelnień technicznych, jak i zastoso- wania w modzie oraz kulturze popular- nej. Dzięki wyjątkowej elastyczności, odporności i szerokim możliwościom przetwarzania lateks naturalny, mimo dostępności licznych syntetyków, za- chowuje silną pozycję rynkową. Z kolei materiały syntetyczne rozwijają się dy- namicznie, odpowiadając na potrzeby przemysłu, w tym na zapotrzebowa- nie na surowce alternatywne dla osób z alergią na lateks naturalny. Współczesne trendy obejmują m.in. intensywne badania nad recyklingiem kauczuku syntetycznego, poszuki- wanie bardziej ekologicznych metod produkcji oraz rozwój nowych elasto- merów o precyzyjnie projektowanych właściwościach. Naturalne pochodze- nie, unikalne parametry fizyczne i sze- rokie spektrum zastosowań sprawiają, że lateks – pomimo ponad dwustu- letniej historii przemysłowej – wciąż pozostaje materiałem o ogromnym potencjale i znaczeniu. Jego przyszłość to harmonijne połączenie tradycji z nowoczesnością, technologii z eko- logią oraz nauki z kulturą użytkową. • Litaratura: https://www.ace-laboratories.com/latex-vs-rubber/ https://uk.unigloves.com/blogs/news/ latex-vs-rubber-gloves https://www.kentelastomer.com/ natural-rubber-vs-natural-rubber-latex/ https://ecoworldonline.com/ latex-vs-rubber-is-it-the-same-thing/ https://bandsfactory.com/ natural-rubber-and-natural-rubber-latex/ https://www.mcpolymers.com/library/ synthetic-latex-polymers-versus-natural-rubber-latex https://tcmservice.pl/aktualnosci/czym-jest-kauczuk- naturalny-i-dlaczego-jest-wykorzystywany-do-produkcji- tasm/ http://guma.info.pl/index. php?go=leksykon&id_leksykon=12 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545164/ https://everts-pol.pl/ https://www.chemiaibiznes.com.pl/ artykuly/10-trendow-na-rynku-kauczuku-syntetycznego Stoisko firmy Stomil Poznań na Targach Poznańskich, 16 maja 1937 r. fot. Ilustracja Polska Plast Echo40Tonacja rynkuWydarzenie od lat stanowi przekro- jową platformę prezentacji rozwiązań wspierających nowoczesną produk- cję przemysłową. ▎ Nowe strefy i rozszerzona formuła Jednym z kluczowych rozwinięć te- gorocznej edycji jest włączenie do programu sektora suplementów diety. Organizatorzy przygotowali dedyko- waną Strefę Konferencji Suplementów Diety, obejmującą tematy techno- logiczne, produkcyjne i regulacyjne. Nowością będzie również Strefa Pro- dukcji Kontraktowej, skierowana do firm private label i co-manufacturing, które poszukują kompleksowych usług wytwarzania kosmetyków, leków i nutraceutyków. ▎ Prelekcje, warsztaty i ponad 350 wystawców W 2026 roku uczestnicy zyskają jesz- cze szerszy dostęp do wiedzy prak- tycznej. Po raz pierwszy warsztaty odbędą się na dwóch poziomach hali, co zwiększy liczbę tematów i umożliwi wybór sesji bardziej dopasowanych do indywidualnych potrzeb. Stałymi punktami programu pozostają: •Strefa Konferencji Farmaceutycznej, •Strefa Konferencji Kosmetycznej. Na ponad 350 stoiskach zaprezen- towane zostaną technologie produk- cyjne, wyposażenie laboratoryjne, systemy znakujące, surowce, kom- ponenty oraz nowoczesne rozwiąza- nia opakowaniowe. ▎ Bogaty zakres tematyczny W dwóch halach wystawienniczych odwiedzający znajdą rozwiązania obejmujące m.in.: •opakowania i etykiety, •surowce i komponenty, •maszyny produkcyjne i urządze- nia laboratoryjne, •rozwiązania IT i logistyczne, •usługi private label i co-manufacturing. Taki przekrój wystawców spra- wia, że PCI Days pozostają jednym z najbardziej kompleksowych wyda- rzeń w regionie. ▎ Wartość dla uczestników PCI Days 2026 to doskonała okazja do porównania ofert setek dostawców, poznania najnowszych technologii oraz rozmów z osobami decyzyjny- mi. Dla firm planujących inwestycje w nowe linie produkcyjne, rozwój port- folio lub usprawnienie procesów zaku- powych, wydarzenie stanowi ważny punkt odniesienia. Tegoroczna edycja odbywa się m.in. pod patronatem medialnym Plastech, co podkreśla rosnące znaczenie tema- tów związanych z opakowaniami, ma- teriałami i rozwiązaniami dla produkcji. ▎ 16–18 czerwca 2026 r. Warszawa Przez trzy dni EXPO XXI stanie się miejscem spotkań przedsiębiorstw poszukujących nowoczesnych techno- logii i praktycznej wiedzy wspierającej rozwój produkcji w trzech powiąza- nych sektorach. Szczegóły programu i rejestracja będą dostępne wkrótce na stronie organizatora: pcidays.pl • Nowe strefy i szersza formuła PCI Days 2026 Targi PCI Days to jedno z najważniejszych wydarzeń B2B dla sektorów kosmetycznego, farma- ceutycznego oraz suplementów diety w Europie Środkowo-Wschodniej. W 2026 roku ponownie odbędą się w EXPO XXI w Warszawie, gromadząc specjalistów reprezentujących cały łańcuch do- staw – od surowców i opakowań, przez maszyny i urządzenia, po laboratoria, logistykę i produkcję kontraktową 41Plast Echo Listopad-Grudzień 2025▎ Ochrona polimerów przed mikroorganizmami – zastosowania i kierunki rozwoju W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania materiała- mi polimerowymi o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych, co wyni- ka z rosnących wymagań w zakresie higieny, bezpieczeństwa użytkowania, a także trwałości wyrobów. Tworzywa sztuczne, mimo wysokiej odporno- ści chemicznej i mechanicznej, nie są wolne od procesów biologicznego od- działywania. Mikroorganizmy, takie jak bakterie i grzyby, mogą z łatwością ko- lonizować ich powierzchnię, tworząc trwałe biofilmy, które są początkiem procesów biologicznej degradacji. Kolonizacja mikrobiologiczna prowa- dzi do szeregu niekorzystnych zjawisk, takich jak przebarwienia, utrata poły- sku, pękanie, spadek wytrzymałości mechanicznej, a także pojawienie się nieprzyjemnych zapachów. Ochrona materiałów polimerowych przed rozwojem mikroorganizmów ma szczególne znaczenie w wie- lu sektorach: •W przemyśle opakowaniowym mikroorganizmy mogą prowadzić do skażenia produktów spożyw- czych, skrócenia ich trwałości i pogorszenia estetyki opakowań. •Materiały używane w wyrobach medycznych, takich jak cewniki, protezy, opatrunki czy powierzch- nie sprzętu szpitalnego, są szcze- gólnie narażone na kolonizację bakteryjną, co może skutkować infekcjami szpitalnymi. •W budownictwie pleśnie i grzyby mogą rozwijać się na powierzch- niach tworzyw używanych w izolacjach, uszczelkach i po- Nowoczesne techniki modyfikacji polimerów w celu nadania im właściwości biobójczych Rosnące wymagania sanitarne, potrzeba wydłużenia trwałości wyrobów oraz rozwój inteligentnych materiałów sprawiają, że modyfikacje biobójcze polimerów stają się jednym z najszybciej rozwi- jających się kierunków inżynierii materiałowej. Artykuł przedstawia najważniejsze techniki nada- wania właściwości przeciwdrobnoustrojowych – od modyfikacji objętościowych, przez powłoki powierzchniowe, po chemiczny grafting – oraz omawia ich skuteczność, ograniczenia, wymagania regulacyjne i perspektywy środowiskowe dr hab. Agnieszka Richert Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Plast Echo42Tonacja rynkuwłokach ochronnych, prowadząc do ich degradacji i proble- mów higienicznych. •W przemyśle tekstylnym i arty- kułów gospodarstwa domowego elementy z tworzyw mające kon- takt ze skórą lub środowiskiem (klawiatury, panele dotykowe, uchwyty, tkaniny techniczne) są miejscem intensywnego rozwo- ju drobnoustrojów, co negatyw- nie wpływa na komfort i higie- nę użytkowania. Na rynku obserwuje się wyraźny trend w kierunku projektowania „in- teligentnych” i „funkcjonalnych” ma- teriałów (smart materials, functional plastics), które nie tylko pełnią funkcję konstrukcyjną, lecz także aktywnie reagują na warunki środowiskowe. Materiały te mogą wykazywać właści- wości biobójcze lub antyadhezyjne, co wydłuża ich żywotność i ogranicza po- trzebę stosowania tradycyjnych środ- ków konserwujących. Według prognoz rynkowych global- ny rynek materiałów polimerowych o właściwościach przeciwdrobno- ustrojowych rośnie średnio o 8–10% rocznie, a największy udział w tym segmencie mają tworzywa stoso- wane w opakowaniach żywności, sprzęcie medycznym i materiałach budowlanych. Rozwój ten wspierają również zaostrzone normy sanitarne i ekologiczne, które wymuszają sto- sowanie rozwiązań zapewniających długotrwałą czystość biologiczną przy jednoczesnym ograniczeniu toksycz- nych biocydów. Nowoczesne technologie wprowa- dzania substancji biobójczych do po- limerów koncentrują się na połącze- niu trwałości efektu biologicznego, stabilności chemicznej oraz bezpie- czeństwa środowiskowego. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera rozwój: •biopolimerów o naturalnej aktyw- ności mikrobiologicznej (np. chito- san, PLA z dodatkami roślinnymi), •nanokompozytów z metalami i tlenkami metali, które zapewnia- ją długotrwałą aktywność, •polimerów modyfikowanych chemicznie, w których biocyd jest trwale związany z łańcu- chem makromolekularnym. Rosnące znaczenie tej tematyki wyni- ka nie tylko z oczekiwań konsumen- tów, ale także z potrzeby wydłużenia cyklu życia wyrobów i ograniczenia kosztów konserwacji. W efekcie bio- bójcze modyfikacje polimerów stały się jednym z kluczowych kierunków rozwoju współczesnych materiałów polimerowych w przemyśle i bada- niach naukowych. ▎ Metody wprowadzania substancji biobójczych do polimerów Modyfikacje objętościowe (ang. bulk modification) Substancję biobójczą dodaje się bez- pośrednio do matrycy polimerowej podczas mieszania. Gotowy, zmo- dyfikowany materiał pozyskuje się, stosując metodę wtryskiwania lub wytłaczania. Rozproszenie substan- cji biobójczej w matrycy polimerowej może być jednolite lub aglomeracyjne. Typowe środki i zakresy stężeń •AgNPs (srebro): często stosuje się 0,01–1,0 wt.% dla uzyskania aktywności przeciwbakteryjnej w foliach, wyższe zawartości (np. >1 wt.%) dają silniejszy efekt, ale zwiększają koszty i ryzy- ko aglomeracji. •ZnO: skuteczne efekty obserwuje się zwykle przy 1–5 wt.% w ma- trycy np. PLA; powyżej 3 wt.% obserwuje się pogorszenie mor- fologii, ponieważ powstają agre- gaty lub pory i następuje spadek wartości właściwości mechanicz- nych lub barierowych. •Chitozan, bakteriocyny, kwasy organiczne (sorbiniany, benzoesa- ny): zwykle dodawane są w kilku dziesiątych do kilku procent wa- gowych (0,1–5 wt.%) zależnie od celu i formy. Termiczne ograniczenia i degradacja podczas przetwórstwa •Typowe temperatury przetwór- stwa termoplastów wynoszą dla PLA 160–200°C, a dla PP/ PE 160–260°C. Oznacza to, że termolabilne konserwanty mogą sublimować, utleniać się lub ulegać rozkładowi w czasie cy- klu przetwarzania. •AgNPs i tlenki metali (ZnO, TiO₂, CuO) są termicznie stabilniejsze i z tego powodu chętniej stoso- wane do bulk-dopingów. Jed- nak nanocząstki mogą wpływać na termiczną stabilność polimeru. Wpływ na właściwości mechaniczne i barierowe Małe ilości dobrze zdyspergowanych nanocząstek często poprawiają twar- dość i właściwości antybakteryjne bez istotnego pogorszenia właściwo- ści mechanicznych, lecz agregaty przy ≥3–5 wt.% potrafią utworzyć defekty prowadzące do obniżenia wytrzy- małości i zwiększenia przepuszczal- ności pary wodnej lub gazów przez taki materiał. Migracja i bezpieczeństwo W bulk-dopingach mechanizm działa- nia często zależy od migracji (uwalnia- nia) jonów lub cząstek do powierzch- ni, a następnie do środowiska (np. do żywności). Migracja jonów srebra czy sorbinianów zależy od matrycy, tem- peratury i środowiska (w tym pH i za- wartości tłuszczu). Strategie ograniczania wad Mikrokapsułkowanie (polimerowe mikrokapsułki, nośniki lipidowe) ob- niża straty substancji w wyniku ob- róbki termicznej i daje kontrolowa- ne uwalnianie. 43Plast Echo Listopad-Grudzień 2025Modyfikacje powierzchniowe Modyfikacje powierzchniowe polegają na nanoszeniu cienkich warstw aktyw- nych na gotowe wyroby. Zalety •Wysoka skuteczność powierzch- niowa: czynnik biobójczy jest tam, gdzie mikroorganizmy przylegają, w ten sposób uzyskuje się szyb- kie działanie kontaktowe (ang. contact-killing). •Możliwość stosowania termola- bilnych substancji (są one nakła- dane po procesie przetwórczym, w niskich temperaturach). Wady i ograniczenia •Trwałość mechaniczna: cienkie warstwy mogą się ścierać, od- pryskiwać przy zginaniu. Odpor- ność na działania mechaniczne ściśle zależy od grubości i adhe- zji powłoki. •Potencjał odrywania i migra- cji: jeśli powłoka zawiera łatwo migrujące składniki, mogą one przechodzić np. do żywności, co wymaga wykonania testów mi- gracji i oceny zgodności z przepi- sami, celem zachowania standar- dów bezpieczeństwa. Jak wydłużyć trwałość powłok •„Sandwich plasma layers”: umieszczenie aktywnego skład- nika między dwiema warstwami plazmowymi redukuje ścieranie i kontroluje uwalnianie. •Kotwienie chemiczne (warstwy adhezyjne): poprawia przyczep- ność powłoki do tworzywa. •Ponowne nanoszenie: wykony- wane w zastosowaniach nietrwa- łych (np. opakowania wielokrot- ne), tam, gdzie przewiduje się procedury odnawiania. Modyfikacje chemiczne (grafting, immobilizacja kowalencyjna) Modyfikacja chemiczna polega na trwałym połączeniu (kowalen- cyjnym) grup przeciwdrobnoustro- jowych z łańcuchami polimerów lub ich powierzchnią. Typowe grupy: quaternary ammonium compounds (QACs), biguanidy (np. pochodne chlorheksydyny), pepty- dy przeciwdrobnoustrojowe (AMPs), immobilizowane enzymy. Grafting eliminuje lub minimalizuje migra- cję biocydu. Mechanizmy działania •Contact-killing: materiały działają w wyniku bezpośredniego kon- taktu (np. kationowe powierzch- nie przyciągają i uszkadzają błony komórkowe bakterii). •Brak migracji: dzięki kowa- lencyjnemu związaniu nie do- chodzi do przemieszczenia czynnika do żywności, co jest ko- rzystne z punktu widzenia przepi- sów i bezpieczeństwa. •Click-chemistry / fotografting: kontrolowane, selektywne wiąza- nie przy niższych temperaturach (mniej uszkadzające dla podłoża). Zalety •Brak lub minimalna migracja, mniejsze ryzyko zanieczyszczenia np. żywności. •Długotrwała aktywność: działa- nie pozostaje nawet po wielokrot- nym czyszczeniu lub płukaniu, Plast Echo44Tonacja rynkuo ile warstwa nie zostanie usunię- ta w sposób mechaniczny. Wady i ograniczenia •Koszt i złożoność technologicz- na: procesy chemiczne, koniecz- ność funkcjonalizacji powierzchni, oczyszczania i kontroli. •Ryzyko zmiany właściwości po- wierzchni: np. zmiana mokro-/ hydrofobowości, przyczepności etykiet, właściwości barierowych. Potencjał toksyczności Przykłady zastosowań i dane •QAC-grafting: na powierzchniach medycznych i opakowaniowych wykazano znaczną redukcję kolo- nizacji szczepów bakterii S. aureus i E. coli. Prace przeglądowe poda- ją szerokie spektrum działania, ale też zwracają uwagę na koniecz- ność oceny toksyczności i odpor- ności mikroorganizmów. •AMPs i biguanidy immobilizowa- ne: raporty pokazują skuteczność, aczkolwiek koszty syntezy i sta- bilność peptydów są wyzwaniem; przyczepione peptydy zachowują aktywność, lecz wymagają opty- malnej gęstości powierzchniowej. Podsumowanie praktyczne W przypadku przetwarzania klasycz- nych termoplastów, takich jak polio- lefiny, PET czy PLA, z wykorzystaniem technologii wtrysku lub wytłaczania, najbardziej efektywnym i ekonomicz- nym podejściem pozostaje modyfika- cja objętościowa z użyciem nanoczą- stek metali (Ag, ZnO) lub chitozanu, o ile matryca polimerowa oraz wa- runki procesowe umożliwiają zacho- wanie jego aktywności biologicznej. Konieczne jest jednak przeprowadze- nie kompletnych badań migracyjnych oraz analizy morfologii materiału, co pozwala ocenić zarówno bezpie- czeństwo użytkowania, jak i równo- mierność dyspersji dodatku w matry- cy tworzywa. W sytuacji, gdy stosowane są sub- stancje wrażliwe termicznie, takie jak sorbiniany lub benzoesany, nie nale- ży wprowadzać ich bezpośrednio do stopu polimerowego podczas wyso- kotemperaturowego przetwórstwa. Optymalnym rozwiązaniem jest wy- korzystanie technik mikrokapsułkowa- nia, nośników porowatych lub aplika- cja powłok zawierających konserwant już po zakończeniu formowania wy- robu. W każdym przypadku niezbęd- ne jest wyznaczenie kinetyki migracji substancji aktywnej w warunkach rze- czywistego użytkowania, co pozwala zweryfikować stabilność i skuteczność systemu przeciwdrobnoustrojowego. Natomiast w zastosowaniach, w któ- rych kluczowe znaczenie ma całkowity brak migracji oraz możliwość wielo- krotnego użytkowania materiału, np. w tackach medycznych lub elemen- tach narażonych na cykliczny kon- takt z mikroorganizmami, szczególnie rekomenduje się wykorzystanie me- tod chemicznego graftingu związków przeciwdrobnoustrojowych, takich jak czwartorzędowe sole amoniowe (QACs) czy peptydy przeciwdrob- noustrojowe (AMPs). Technologia ta zapewnia mechanizm działania typu contact-killing, a jednocześnie eli- minuje ryzyko uwalniania substan- cji aktywnej do otoczenia. Wymaga jednak przeprowadzenia badań bio- kompatybilności oraz oceny długo- terminowej skuteczności biobójczej, szczególnie w warunkach powtarzal- nego użytkowania. ▎ Aspekty środowiskowe i regulacyjne Rozwój materiałów polimerowych o właściwościach biobójczych wymaga nie tylko doboru skutecznych substan- cji aktywnych i optymalnej metody ich wprowadzenia do matrycy polimero- wej, lecz także spełnienia rygorystycz- nych wymogów środowiskowych, sanitarnych i regulacyjnych. W Unii Europejskiej kluczowe znaczenie mają dwie regulacje: rozporządzenie (UE) nr 528/2012 (Biocidal Products Regula- tion, BPR) oraz rozporządzenie REACH (WE 1907/2006), określające zasady rejestracji, oceny i autoryzacji chemi- kaliów, w tym nanomateriałów. Każda substancja aktywna stosowana w ma- teriałach biobójczych musi zostać oce- niona pod kątem bezpieczeństwa dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska, a jej stosowanie wymaga autoryzacji przewidzianej w BPR. Z kolei REACH nakłada obowiązki dotyczące charak- terystyki toksykologicznej, ekotoksy- kologicznej i ograniczeń stosowania, co jest szczególnie istotne w przy- padku dodatków wprowadzanych do polimerów metodami objętościowymi, gdzie potencjalna migracja musi zostać precyzyjnie oceniona. W przypadku polimerów przeznaczo- nych do kontaktu z żywnością obo- wiązuje dodatkowo regulacja (WE) nr 1935/2004, która wymaga, aby żadne składniki migrujące z wyrobu – za- równo z masy polimeru, jak i z warstw powierzchniowych lub chemicznie graftowanych warstw biobójczych – nie stwarzały ryzyka zdrowotnego ani nie wpływały na jakość sensoryczną żywności. Z tego względu modyfikacje powierzchniowe z użyciem związków organicznych (np. benzoesanów, sor- binianów, chitozanu) oraz rozwiązania oparte na mikrokapsułkowaniu wyma- gają szczegółowej oceny kinetyki mi- gracji, natomiast modyfikacje chemicz- ne (grafting QAC, biguanidów, AMP) – dokładnej weryfikacji braku dezak- tywacji chemicznej oraz stabilności wiązań w warunkach użytkowania. Ocena skuteczności biobójczej mate- riałów polimerowych odbywa się zgod- nie z normami ISO 22196 / JIS Z 2801, które definiują metody oznaczania aktywności przeciwdrobnoustrojo- wej powierzchni. Jest to szczególnie istotne przy porównywaniu efektyw- ności modyfikacji objętościowych, po- wierzchniowych i chemicznych, gdyż każda z nich generuje inny profil kon- taktu materiał–mikroorganizm. Równolegle rośnie znaczenie kryte- riów środowiskowych wynikających 45Plast Echo Listopad-Grudzień 2025z koncepcji zielonej chemii (Green Chemistry) oraz gospodarki o obiegu zamkniętym (Circular Economy).Regu- lacje takie jak EN 13432, dotycząca biodegradowalności i kompostowal- ności materiałów opakowaniowych, nabierają znaczenia w kontekście biopolimerów modyfikowanych bio- cydami. Wymagają one, aby dodatki – niezależnie od sposobu ich wpro- wadzenia – nie zaburzały procesów biodegradacji, nie powodowały tok- syczności środowiskowej produk- tów rozkładu i nie kumulowały się w środowisku. Wpływ sposobu wprowadzania substancji biobójczych na bezpieczeństwo i środowisko Modyfikacje objętościowe (bulk modification) W tej metodzie biocyd zostaje roz- proszony w całej objętości polimeru. Choć zapewnia to trwałość efektu, potencjalnym problemem jest migracja substancji aktywnej do środowiska lub żywności. W odpowiedzi na to opra- cowuje się systemy kontrolowanego uwalniania, które pozwalają ograniczyć toksyczność i dostosować poziom mi- gracji do wymogów bezpieczeństwa. W kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym (Circular Economy) coraz częściej postuluje się, by biocydy nie utrudniały recyklingu tworzywa. Do- datek tlenków metali lub QACs może wpływać na możliwość ponownego przetwarzania, dlatego w nowych roz- wiązaniach stosuje się biocydy pocho- dzenia naturalnego, które łatwo ulega- ją biodegradacji (np. olejki eteryczne, polifenole, kwas sorbowy). Modyfikacje powierzchniowe (powłoki i depozycje) Metody powierzchniowe (sol-gel, foto- polimeryzacja) pozwalają na uzyskanie aktywności biobójczej bez konieczno- ści wprowadzania substancji do całego tworzywa, co znacznie ogranicza ilość biocydu i ryzyko migracji. •W systemach tych często stosuje się nieprzemieszczalne warstwy fotokatalityczne TiO₂ lub SiO₂/Ag, które wykazują aktywność bio- bójczą pod wpływem światła UV lub widzialnego. •Z punktu widzenia bezpieczeń- stwa, brak migracji czyni takie rozwiązania łatwiejszymi do cer- tyfikacji w ramach BPR (kategoria PT4 – produkty stosowane w ob- szarze kontaktu z żywnością). •Wadą jest trudność w recyklingu wielowarstwowych materiałów, ponieważ cienkie powłoki tlen- kowe lub metaliczne mogą zakłó- cać procesy regranulacji i separa- cji materiałów. •Z tego powodu coraz częściej poszukuje się powłok na bazie biopolimerów (chitozan, alginian, celuloza modyfikowana), któ- re są w pełni biodegradowalne i łatwe do usunięcia w proce- sach kompostowania. Modyfikacje chemiczne (grafting, immobilizacja) Trwałe przyłączenie czynnika bio- bójczego do łańcucha polimeru eliminuje problem migracji, co sta- nowi najbardziej pożądane rozwią- zanie z punktu widzenia bezpieczeń- stwa środowiskowego. •Grafting QACs, biguanidów lub peptydów przeciwdrobnoustro- jowych (AMPs) prowadzi do uzy- skania materiałów o działaniu kontaktowym („contact-killing”), które nie uwalniają toksycznych jonów ani cząsteczek. •Wymagają one jednak szczegó- łowej oceny toksykologicznej – mimo braku migracji obecność kationowych grup QACs może powodować miejscowe reak- cje cytotoksyczne lub alergiczne przy bezpośrednim kontakcie z żywnością. •Tego rodzaju rozwiązania są oce- niane przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA) w ramach BPR, a ich wprowadzenie wyma- ga rejestracji zarówno substancji czynnej, jak i gotowego produk- tu biobójczego. •Zaletą tego podejścia jest wysoka trwałość funkcjonalna oraz moż- liwość zastosowania w biopoli- merach (PLA, PHA, PBS), które po zakończeniu cyklu życia mogą zostać zdegradowane bez uwal- niania metali ciężkich. Zrównoważone kierunki rozwoju i zielona chemia Zgodnie z zasadami Green Chemistry i strategią UE „Zero Pollution Ambi- tion” projektowanie biobójczych two- rzyw powinno minimalizować wpływ na środowisko w całym cyklu życia (Life Cycle Assessment – LCA). Obecnie wyróżnia się kilka kluczo- wych trendów: •Biobójcze dodatki pochodzenia naturalnego – chitozan, polife- nole, nizyna, olejki eteryczne, en- zymy. Są biodegradowalne i nie- toksyczne, co ułatwia uzyskanie zgodności z BPR i REACH. •Systemy o kontrolowanym uwal- nianiu – mikrokapsułkowanie biocydów w biodegradowalnych nośnikach (PLA, PCL), pozwala- jące zachować skuteczność przy minimalnym stężeniu substan- cji czynnej. •Materiały całkowicie biodegrado- walne – biopolimery z dodatkami biobójczymi pochodzenia biolo- gicznego wpisują się w ideę gospo- darki o obiegu zamkniętym, gdzie opakowanie staje się elementem systemu kompostowalnego. •Ograniczanie toksycznych metali – stopniowe odchodzenie od sre- bra i miedzi na rzecz naturalnych peptydów, związków fenolowych i polikationowych biopolimerów. Perspektywy W przyszłości regulacje będą coraz częściej wymagały transparentnego śledzenia pochodzenia i losu biocydu w całym cyklu życia materiału. Wdra- Plast Echo46Tonacja rynkużane są koncepcje „Safe-by-Design”, w których substancje aktywne dobiera się tak, by nie powodowały długoter- minowych skutków środowiskowych i były kompatybilne z biodegrada- cją polimeru. Dlatego rozwój nowoczesnych mate- riałów biobójczych opiera się dziś nie na maksymalnej sile działania, lecz na równowadze między skuteczno- ścią, bezpieczeństwem i zrównowa- żeniem ekologicznym. Nowoczesne techniki modyfikacji polimerów umoż- liwiają tworzenie materiałów biobój- czych, które mogą zrewolucjonizo- wać medycynę, przemysł spożywczy i ochronę środowiska. Wymagają one jednak dokładnego badania ich trwa- łości, toksyczności i wpływu na eko- system. Dzięki postępowi w inżynierii materiałowej, nanotechnologii i che- mii powierzchni możliwe jest opraco- wywanie coraz bardziej skutecznych i bezpiecznych rozwiązań. • Literatura: Misin VM, et al. Biocidal polymer formulations and coatings. Polymer Science Series D. 2021. Chen A, et al. Biocidal polymers: a mechanistic overview. Polymer Reviews. 2017. Parcheta M, Sobiesiak M. Preparation and functionaliza- tion of polymers with antibacterial properties. Materials. 2023. Santos MRE, et al. Recent developments in antimicrobial polymers: A review. Materials. 2016. Yañez-Macías R, et al. Combinations of antimicrobial polymers with nanomaterials. Polymers. 2019. Ergene C, et al. Biomimetic antimicrobial polymers. Polymer Chemistry. 2018. Mitra D, et al. Polymer-based coatings with antifouling and bactericidal properties. ACS Applied Polymer Materials. 2021. Babutan I, et al. Antimicrobial polymeric structures on surfaces. Polymers. 2021. Stelmakh SA, et al. Studies of new biocidal polyguanidi- nes. Polymer Bulletin. 2021. Huang KS, et al. Recent advances in antimicrobial poly- mers. International Journal of Molecular Sciences. 2016. Kenawy ER, et al. Antimicrobial polymers: state-of-the- -art. Biomacromolecules. 2007. Haktaniyan M, Bradley M. Polymers showing intrinsic antimicrobial activity. Chemical Society Reviews. 2022. Timofeeva L, Kleshcheva N. Antimicrobial polymers: mechanisms and applications. Applied Microbiology and Biotechnology. 2011. Rogalsky S, et al. New antimicrobial PU with polymeric biocide. Materials Chemistry and Physics. 2021. Siedenbiedel F, Tiller JC. Antimicrobial polymers in solution and on surfaces. Polymers. 2012. Jain A, et al. Antimicrobial polymers. Advanced Healthca- re Materials. 2014. Bazaka K, et al. Anti-bacterial surfaces using plasma- -modified polymers. RSC Advances. 2015. Makal U, et al. Polyurethane biocidal surface modifiers. Biomaterials. 2006. Muñoz-Bonilla A, Fernández-García M. Polymeric materials with antimicrobial activity. Progress in Polymer Science. 2012. Palermo EF, et al. Next-generation antimicrobial poly- mers. Polymer Chemistry. 2018. Rai M, et al. Silver nanoparticles as a new generation of antimicrobials. Biotechnology Advances. 2021. Ghosh S. Antimicrobial polymers and polymer coatings. Materials Today. 2023. Beyth N, et al. Antibacterial metal ions in polymers. Advanced Materials. 2022. Hasan J, et al. Antibacterial surfaces: the next frontier. ACS Applied Materials & Interfaces. 2020. Zhang L, et al. Photocatalytic activity of ZnO-based materials. Journal of Photochemistry and Photobiology. 2023. Li P, et al. Cationic antimicrobial polymers. Progress in Polymer Science. 2022. Simchi A, et al. Silver-infused polymers for medical applications. Acta Biomaterialia. 2021. Carbone M, et al. Nanocomposites based on Ag nanopar- ticles in thermoplastics. Polymers. 2022. Espitia P, et al. Zinc oxide nanoparticles: antimicrobial mechanisms. Food Microbiology. 2021. Chen X, et al. Titanium dioxide photocatalysis: funda- mentals. Chemical Reviews. 2020. Torres A, et al. Copper nanoparticles in polymeric matri- ces. Polymer Composites. 2022. Tiller J, et al. Contact-active antibacterial polymers. Advanced Materials. 2020. Muñoz-Bonilla A, et al. Surface-modified antimicrobial polymers. Materials. 2021. Worley SD, et al. N-halamine biocidal polymers. Journal of Polymer Science. 2020. Friedrich J. Plasma surface modification of polymers. Surface & Coatings Technology. 2021. Matyjaszewski K. Controlled radical polymerization in surface engineering. Progress in Polymer Science. 2023. Ivanova E, et al. Nanostructured mechano-bactericidal surfaces. Nature Reviews Materials. 2021. Arrieta MP, et al. PLA-based composites with antimicro- bial fillers. Composites Science and Technology. 2023. Dash M, et al. Chitosan and its antimicrobial applications. Carbohydrate Polymers. 2021. Costa F, et al. Antimicrobial peptides on biomaterial surfaces. Acta Biomaterialia. 2023. 47Plast Echo Listopad-Grudzień 2025Nowe rozporządzenie Unii Europej- skiej dotyczące zapobiegania utracie granulek plastikowych (Pellet Loss Regulation) to krok w stronę więk- szej odpowiedzialności i przejrzy- stości w całym łańcuchu tworzyw sztucznych. Z perspektywy branży przetwórców trudno nie poprzeć jego głównego celu – ograniczenia przedostawania się tworzyw do śro- dowiska. To obszar, w którym sektor już od lat podejmuje aktywne działania, m.in. w ramach ini- cjatywy Operation Clean Sweep (OCS) czy programu certy- fikacji OCS Europe, który standaryzuje procesy zarządzania granulatem i zapobiega jego utracie na wszystkich etapach produkcji i transportu. Jednocześnie nie można nie zauważyć, że regulacja, choć potrzebna, nie trafia w sedno problemu mikroplastików. Według danych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), ponad 35% mikroplastików w oceanach pochodzi z tkanin syntetycznych, a kolejne 28% – z opon samochodo- wych. Granulki przemysłowe, mimo że istotne, odpowiada- ją jedynie za niewielki ułamek globalnego zanieczyszczenia. Tymczasem to właśnie branża przetwórcza – jeden z naj- lepiej zorganizowanych i najbardziej kontrolowanych seg- mentów gospodarki obiegu tworzyw – zostaje dziś obcią- żona kolejnymi obowiązkami administracyjnymi i kosztami certyfikacji. Nowe przepisy wymagają od przedsiębiorstw wdrożenia szczegółowych planów zarządzania ryzykiem, obejmujących procedury pakowania, transportu, szkolenia i sprzętu. Operatorzy obsługujący ponad 1500 ton granu- lek rocznie będą musieli uzyskać niezależną certyfikację, a mniejsze podmioty – składać oświadczenia o zgodności z prawem. Sama idea audytowalnej kontroli jakości działań środowiskowych jest słuszna, ale w praktyce oznacza to ko- lejną warstwę biurokracji dla sektora, który już dziś zmaga się z gęstą siecią ustaw, legislacji i rosnącymi kosztami pro- wadzenia działalności. Branża nie uchyla się od odpowiedzialności. Wręcz prze- ciwnie – transparentność i współpraca z regulatorami są fundamentem działań przemysłu tworzyw. Jednak rzeczy- wista skuteczność unijnej polityki środowiskowej zależy nie tylko od liczby nowych rozporządzeń, ale od ich spójności i adekwatności do rzeczywistych źródeł problemu. Warto też zauważyć szerszy kontekst. Europejski prze- mysł recyklingu i przetwórstwa tworzyw przeżywa trudny moment – wysokie koszty energii i pracy, tańszy import z Azji oraz rosnąca liczba zamykanych zakładów recyklin- gu w Wielkiej Brytanii, Niemczech czy Holandii pokazują, że Europa staje się coraz mniej konkurencyjna. W sekto- rze produkcji tworzyw sztucznych proces przenoszenia produkcji poza UE trwa już od kilku lat. W efekcie unia po- cząwszy od 2021 z eksportera stała się importerem netto nie tylko surowców, ale także gotowych wyrobów z two- rzyw sztucznych. Tymczasem legislacja unijna, choć słusz- na w idei ograniczenia emisji CO 2 oraz zmniejszenia śladu środowiskowego, nie zawsze uwzględnia ten kluczowy kontekst gospodarczy. Przeregulowanie branży grozi utratą inwestycji, dalszą utratą miejsc pracy i kontynuacją procesu ucieczki produkcji poza granice Europy. W efekcie zamiast spodziewanej samowystarczalności i niezależności kraje UE stają się coraz bardziej zależne od gospodarki zewnętrznej i wszystkich ryzyk z tym związanych. Dlatego branża przetwórców tworzyw sztucznych apelu- je o holistyczne podejście do legislacji – takie, które łączy cele środowiskowe z realiami ekonomicznymi i gospo- darczymi. Pellet Loss Regulation może być ważnym na- rzędziem, jeśli stanie się częścią spójnej polityki opartej na nauce, dialogu i partnerstwie, a nie kolejnym obowiąz- kiem sprawozdawczym. Tworzywa sztuczne nie znikną z naszej gospodarki – są nie- zbędne dla rozwoju technologii, energetyki odnawialnej czy medycyny. Dlatego celem powinno być nie karanie branży, ale wspieranie jej w dalszym ograniczaniu emisji i zamyka- niu obiegu surowców, który jest wciąż kultywowanym i klu- czowym dla przetwórców punktem odniesienia. To właśnie w tym kierunku powinna zmierzać europejska polityka środowiskowa – mądrzejsza, bardziej partnerska i oparta na faktach. • Pellet Loss Regulation – regulacja o słusznych celach, ale czy skierowana we właściwą stronę? Robert Szyman Dyrektor generalny PZPTS 22 września 2025 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła rozporządzenie dotyczące zapobiegania utracie granulek plastikowych – tzw. Pellet Loss Regulation. To ważny krok w kierunku ograniczenia emisji mikroplastików, ale także moment, który budzi w branży przetwórców tworzyw sztucznych mieszane uczucia. Regulacja jest potrzebna i długo wyczekiwana, jednak zdaniem ekspertów – nie rozwiązuje głównego źródła problemu, a jednocześnie dokłada kolejną warstwę obciążeń dla sek- tora, który już dziś należy do najbardziej regulowanych w Europie Plast Echo48Brzmienie otoczeniaW dniach 3–4 listopada br. w Berli- nie odbyło się spotkanie ISTMA Eu- rope – międzynarodowej organizacji zrzeszającej branżę formierską. Pol- skę reprezentował Bydgoski Klaster Przemysłowy Dolina Narzędziowa. W wydarzeniu uczestniczyło ponad 100 przedstawicieli sektora z ca- łej Europy, omawiając najważniej- sze problemy, wyzwania i kierun- ki rozwoju. Spotkanie potwierdziło, że europej- ska – w tym polska – branża narzędziowa znajduje się dziś w punkcie zwrotnym. Wszyscy mierzymy się z tymi samy- mi presjami: agresywną konkurencją azjatycką, wyścigiem „najniższej ceny” oraz stale rosnącymi oczekiwaniami od- biorców. To moment, w którym trzeba podejmować decyzje przesądzające o przyszłości całego sektora. Jeśli Europa chce zachować technologiczną samodzielność, musi ponownie dostrzec strategiczne znaczenie branży narzędziowej. Bez form i narzędzi nie powstaną produk- ty napędzające gospodarkę – od motoryzacji i elektroniki po medycynę. Uzależnienie się w tym obszarze od rynków zewnętrznych byłoby błędem o potencjalnie nieodwracal- nych skutkach. Jednocześnie kompetencje europejskich firm pozostają bardzo wysokie. W Berlinie wskazywano również konkretne kierunki działań: większa współpraca, szybsze reagowanie, a także rozszerzanie oferty – narzę- dziownie powinny dostarczać nie tylko form, lecz komplek- sową wiedzę oraz rozwiązania technologiczne. Innowacje są potrzebne zarówno w obszarze technicznym, ale także, a może przede wszystkim, w obszarze kapitału społecznego. Odpowiedzialność za przyszłość nie spoczywa jednak wy- łącznie na przedsiębiorcach. Politycy oraz zarządy najwięk- szych europejskich koncernów muszą podejmować decyzje realnie wzmacniające przemysł. Czas na takie decyzje jest teraz – później może być po prostu za późno. Bez wspar- cia, świadomości i konsekwentnej strategii nawet najlepsze działania oddolne nie wystarczą. W Berlinie pokazaliśmy, że Polska ma naprawdę silny głos i duży potencjał. Teraz potrzebne są współdziałanie i mądre decyzje. • Piotr Wojciechowski Dyrektor Zarządzający Bydgoskiego Klastra Przemysłowego Dolina Narzędziowa Quo vadis europejska branżo narzędziowa? Europejska branża narzędziowa znalazła się w punkcie zwrotnym – presja taniej konkurencji z Azji, rosnące oczekiwania klientów i brak spójnej strategii przemysłowej sprawiają, że nadchodzące decyzje zadecydują o jej przyszłej pozycji technologicznej 49Plast Echo Listopad-Grudzień 2025Next >