A B C D E F G H I J K L M N O P R S Ś T U V W X Z Ż

substancje per- i polifluoroalkilowe

PFAS
wieczne chemikalia
ang. forever chemicals

Grupa syntetycznych związków chemicznych charakteryzujących się obecnością silnego wiązania węgiel-fluor, należąca do najbardziej trwałych i odpornych na rozkład substancji chemicznych znanych człowiekowi. Do PFAS zalicza się tysiące różnych związków, w tym kwas perfluorooktanowy (PFOA), kwas perfluorooktanosulfonowy (PFOS), genX i inne.

Właściwości

PFAS cechują się hydrofobowością i lipofobowością, co oznacza, że odpychają wodę i tłuszcze. Są odporne na wysokie temperatury, działanie kwasów i zasad oraz degradację biologiczną i chemiczną. Te właściwości sprawiają, że PFAS są niezwykle trwałe w środowisku i w organizmach żywych - stąd określane są często mianem „wiecznych chemikaliów” (forever chemicals).

Zastosowania

PFAS znajdują szerokie zastosowanie przemysłowe i konsumenckie, m.in.:

w produkcji powłok nieprzywierających (np. teflonowych patelni),
w materiałach odpornych na wodę i plamy (odzież outdoorowa, wykładziny, tapicerka),
w pianach gaśniczych (szczególnie do pożarów cieczy łatwopalnych),
w opakowaniach żywności (np. papiery powlekane),
w półprzewodnikach, elektronice i przemyśle lotniczym.

Wpływ na zdrowie i środowisko

PFAS są bioakumulatywne – mogą gromadzić się w organizmach ludzi i zwierząt. Badania wskazują na ich potencjalny wpływ na zdrowie, w tym:

zakłócenia hormonalne,
zwiększone ryzyko niektórych nowotworów (np. nerki, jąder),
osłabienie odpowiedzi immunologicznej,
zaburzenia płodności i rozwoju u dzieci.

W środowisku naturalnym PFAS mogą przemieszczać się na duże odległości, zanieczyszczając wody gruntowe, rzeki, gleby i powietrze.

Regulacje i ograniczenia

Z uwagi na rosnące obawy dotyczące ich toksyczności i trwałości, wiele krajów (m.in. państwa UE, USA) wprowadziło ograniczenia w stosowaniu niektórych PFAS, takich jak PFOA i PFOS. W Unii Europejskiej PFAS podlegają regulacjom REACH, a od 2023 roku trwają prace nad zakazem stosowania całej grupy PFAS w wielu zastosowaniach.

Alternatywy

Przemysł poszukuje alternatyw dla PFAS, zarówno w formie innych substancji chemicznych o niższej trwałości, jak i technologii niewymagających ich stosowania. Jednak proces ten jest trudny z uwagi na unikalne właściwości PFAS i ich szerokie zastosowanie.