Zrównoważona chemia kluczem do transformacji ekologicznej

Zrównoważona chemia kluczem…

Europejski Zielony Ład wytyczył Unii Europejskiej drogę zrównoważonej, neutralnej dla klimatu gospodarki o obiegu zamkniętym do 2050 roku. Czy przemysł chemiczny, który stanowi jeden z kluczowych elementów do osiągnięcia ambitnych zeroemisyjnych celów, a jednocześnie jest jednym z najbardziej doregulowanych sektorów, może być jeszcze bardziej zrównoważony?

W 2019 roku Europa była drugim pod względem wielkości producentem chemikaliów na świecie, odpowiedzialnym za 14,8% sprzedaży. Produkcja chemikaliów jest czwartym co do wielkości przemysłem w Unii Europejskiej, a 59% produkowanych chemikaliów jest bezpośrednio dostarczanych innym branżom: m.in. zdrowia, budownictwa, sektorowi motoryzacyjnemu, elektronicznemu i tekstylnemu. Prognozy wskazują, że do 2030 r. światowa produkcja chemikaliów podwoi się, a tym samym szerokie stosowanie chemikaliów prawdopodobnie również wzrośnie. 

Substancje chemiczne są wszechobecne, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Odgrywają w naszym życiu zasadniczą rolę, ponieważ wchodzą w skład praktycznie wszystkich urządzeń czy produktów, które wykorzystujemy na co dzień - od odzieży, przez leki i wyroby medyczne, na sferze telekomunikacyjnej i informatycznej oraz produktach domowego użytku kończąc. Chemikalia są również podstawowym komponentem niskoemisyjnych, energo- i zasobooszczędnych technologii. 

Unijna strategia ds. zrównoważonych chemikaliów 

Komisja Europejska, dostrzegając strategiczność sektora chemicznego, pod koniec 2020 roku opublikowała dokument w zakresie zrównoważoności chemikaliów na rzecz nietoksycznego środowiska. Wskazuje w niej, że bez nowych inwestycji przemysłu chemicznego i wdrażania innowacyjnych rozwiązań w zakresie zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów, opracowanie nowych rozwiązań i wsparcie transformacji cyfrowej oraz ekologicznej europejskiej gospodarki nie będzie możliwe.  

Unijna strategia zakłada, że europejski przemysł stanie się konkurencyjnym, w skali światowej, producentem i użytkownikiem bezpiecznych chemikaliów. Zapowiedziane w dokumencie działania mają wspierać innowacje, dzięki którym zrównoważone substancje chemiczne staną się normą, nie tylko na rynku europejskim, lecz także punktem odniesienia na całym świecie. Bruksela wskazuje, że konieczne jest zadbanie o to, by chemikalia były produkowane i stosowane w sposób, który nie szkodzi zdrowiu ludzkiemu ani środowisku. Przemysł powinien, w miarę możliwości, zaprzestać stosowania substancji potencjalnie niebezpiecznych oraz inwestować w poszukiwanie alternatyw. Strategia stanowi zasadniczą część koncepcji Europejskiego Zielonego Ładu i jego dążenia do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń. Jednocześnie jest również jednym z kluczowych elementów planu odbudowy po kryzysie związanym z pandemią COVID-19.

W ramach strategii Komisja wskazuje pięć kluczowych obszarów, w których konieczne jest podjęcie działań:

  • pobudzanie innowacji,
  • zwiększenie bezpieczeństwa poprzez wzmocnienie legislacji,
  • upraszczanie i konsolidacja,
  • wiedza i nauka,
  • oddziaływanie globalne. 

W dokumencie podkreślono, że chemikalia muszą być bezpieczne i zrównoważone w całym swoim ''cyklu życia'' - nie tylko w okresie przydatności do użytkowania, lecz już od samego momentu projektowania i etapu produkcji. Dzięki temu będzie można eliminować potencjalnie toksyczne substancje z produktów już w fazie opracowania, zamiast kontrolować je dopiero wtedy, gdy znajdą się na rynku. Ponadto, produkowane wyroby końcowe powinny umożliwiać ponowne ich użycie lub poddanie recyklingowi. Wspomniane podejście ma też pobudzać innowacje i zrównoważony rozwój w sektorze chemicznym. 

Strategia UE w zakresie chemikaliów jest zupełnie nowym dokumentem, uzupełniającym obecnie obowiązujące regulacje unijne, na które składa się ponad 40 aktów prawnych, obejmujących cały łańcuch wartości i pełen cykl życia chemikaliów. Biorąc pod uwagę fakt, że przemysł chemiczny wciąż pozostaje jednym z najbardziej doregulowanych sektorów, konieczna jest przede wszystkim harmonizacja już istniejącego porządku prawnego, nie zaś tworzenie kolejnych dokumentów. W celu sprawnego funkcjonowania gospodarki należy unikać tworzenia zbyt dużej liczby regulacji, a dążyć do ujednolicenia i doprecyzowania istniejących aktów prawnych. 

Chemia zrównoważona, czyli… jaka? 

Wdrożenie idei zrównoważonej chemii jest wyzwaniem stojącym przed przemysłem chemicznym w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat. Mówi o tym cała branża, ale co właściwie oznacza ten termin? Pojęcie ''zrównoważonej chemii'' zdefiniowała w 2000 roku OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), jako rozwinięcie pojęcia ''zrównoważonego rozwoju''. W dużym uproszczeniu oznacza ono projektowanie, wytwarzanie i wykorzystywanie w procesach i wyrobach chemicznych produktów, pozwalających na osiąganie dużych korzyści ekonomicznych i jednocześnie przyjaznych środowisku.

Według założeń koncepcji zrównoważonej chemii, podczas prowadzenia procesów chemicznych należy zmniejszać ilość zużywanej energii, surowców nieodnawialnych i wody. Konieczne jest również redukowanie ilości wytwarzanych zanieczyszczeń i odpadów na każdym etapie produkcji oraz produkowanie takich produktów, które mogą być użyte ponownie lub poddane recyklingowi. Koncepcja zrównoważonej chemii zakłada - oprócz zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko - również redukcję kosztów utylizacji odpadów poprzemysłowych, a także promowanie i wdrażanie technologii zwiększających innowacyjność oraz konkurencyjność przemysłu. 


Czytaj więcej:
Ekologia 716