Ekoprojektowanie (ang. ecodesign) to włączenie aspektów środowiskowych do projektowania i rozwoju wyrobu 1. Ekoprojektowanie opakowań dotyczy całego cyklu ich życia, tj. wydobycia surowców, produkcji, dystrybucji, użytkowania, zbierania i recyklingu 2. Z punktu widzenia europejskiej strategii dotyczącej tworzyw sztucznych, potencjalnych opłat związanych z plastic levy, nowego planu działania UE dot. gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy oraz rosnących celów recyklingu - w najbliższej przyszłości to właśnie przydatność opakowań do odzysku oraz możliwość zamknięcia obiegu poprzez użycie materiału z recyklingu do produkcji nowych opakowań będzie stanowić konkurencyjność wyboru danego wyrobu przez konsumenta. Europa ma jasny cel: do 2030 r. opakowań z tworzyw przydatnych do recyklingu ma być 100%. Rozwiązanie ma tu stanowić nadchodząca legislacja, unijna jak i krajowa, inwestycje w nowoczesne zakłady recyklingu, a także zharmonizowany system selektywnej zbiórki i sortowania odpadów na terenie całej UE. Ze 100% opakowań przydatnych do recyklingu, procesowi temu trzeba będzie poddać w 2030 r. aż 55% opakowań wprowadzonych na rynek.
Wielką zmianą w systemie gospodarki odpadami opakowaniowymi będzie od 2025 r. zmiana punktu liczenia recyklingu. Przetwórcy będą potwierdzać tonaż przetworzony po wszystkich etapach oczyszczania surowca, co ''zdejmuje'' z dzisiejszych ilości, w zależności od przetwarzanych odpadów, od 5% do być może nawet 30% aktualnie wykazywanych mas poddanych recyklingowi. Jest to kolejne wyzwanie, do którego trzeba się już dziś przygotować.
Opakowania i SUP
Opakowania to nie tylko tworzywa sztuczne, choć jest to najbardziej powszechny materiał dla produktów FMCG (na opakowania jednostkowe). Materiałem dominującym w opakowaniach zbiorczych i będących w obrocie B2B jest karton.
W Polsce na rynek wprowadza się niecałe 6 mln ton opakowań, z czego tworzywowych jest zaledwie nieco ponad milion ton, a opakowania jednostkowe B2C stanowią z tego około 12% wszystkich wprowadzonych. Tonażowo jest to niewiele, ale to w tę stronę są dziś zwrócone wszystkie oczy. Tworzywa sztuczne z uwagi na swoją trwałość (porzuconych odpadów w środowisku przez niewłaściwe zagospodarowanie) oraz trudności z recyklingiem tej niezwykle różnorodnej grupy materiałowej stały się głośnym tematem, który został wzięty pod lupę. Znalazło to odzwierciedlenie w dyrektywie Single Use Plastics, a także w szeregu wymagań dla produktów i opakowań oraz liście produktów wycofanych z obrotu od lipca 2021 r. Trwają konsultacje publiczne dotyczące implementacji projektu w Polsce; poszczególne zapisy budzą wiele kontrowersji w zakresie samych wymagań (np. powleczeń polimerowych na papierowych talerzykach) jak i nowych obowiązków finansowych nałożonych na przemysł.
Jak ocenić recyklingowalność?
Podczas oceny uwzględnia się zwłaszcza wymagania wobec opakowań wynikające z dyrektywy 94/62/WE i ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. To, jakie opakowania spełniają kryteria recyklingowalności jest uzależnione od wielu czynników. Sam potencjał opakowania do poddania go recyklingowi jest niewystarczający. Zadając sobie pytanie ''Czy moje opakowanie jest stworzone zgodnie z zasadami ecodesignu?'' patrzmy z perspektywy recyklera. Aby recykler przyjął odpad:
- musi istnieć zapotrzebowanie na rynku na produkt z recyklingu
- produkt powstały z recyklingu musi być dobrej jakości
- materiał musi być ''masowy'', powszechnie występujący.
Norma PN-EN 13430 dotycząca przydatności opakowania do recyklingu materiałowego wspomina następujące warunki: zorganizowany, powszechny system zbiórki danego odpadu opakowaniowego, funkcjonowanie ''przemysłowych zdolności recyklingu'' oraz niestosowanie wyraźnych utrudnień w recyklingu danego opakowania. Cały proces musi być jeszcze efektywny ekonomicznie.
Co obecnie poddajemy recyklingowi?
To, czy opakowanie na pewno trafi do recyklingu, zależy od łącznego spełnienia następujących warunków:
- dobry projekt opakowania
- konsument segreguje odpad - wie jak (puste, zgniecione, rozdzielone) i gdzie (żółty pojemnik/worek) powinno trafić opakowanie po zużyciu produktu
- istnieją technologiczne możliwości wysortowania odpadu w sortowni (wielkość, kolor opakowania, polimer)
- funkcjonują technologie do prowadzenia recyklingu
- musi być dodatnia wartość rynkowa produktów z recyklingu.
Dobra praktyka projektowania radzi, że aby tworzywa mogły cyrkulować, konieczne jest stosowanie np. opakowań monomateriałowych. Wszystkie dodatkowe elementy będące pomocniczymi środkami opakowaniowymi powinny być wytworzone z kompatybilnych polimerów i materiałów. Powszechny recykling tworzyw odbywa się dla poniższych materiałów:
- jednorodne, transparentne opakowania PET na napoje w kolorach: bezbarwnym, zielonym, niebieskim, bez warstw barierowych
- opakowania na chemię gospodarczą z PE lub PP bez barier, w kolorach innych niż czarny
- folie bezbarwne PE lub z małą ilością zadruku
- opakowania tzw. sztywne z PP, PS, EPS.
Niekorzystne jest zjawisko zastępowania opakowań z HDPE na chemię domową i kosmetyki opakowaniami z PET, ponieważ są one słabo lub wcale zbywalne. Wielowarstwowe opakowania z różnych tworzyw sztucznych nieprzydatne do recyklingu to m.in. te wyprodukowane z poliolefin połączonych z tworzywami niekompatybilnymi, np. PVC, PET, PS. Niekorzystnym układem jest choćby układ PET/PE, PA/PE. Równie istotna jest wielkość opakowań. Elementy o rozmiarze poniżej 2 cm są zupełnie poniżej granicy możliwości wyłapania na sorterach w sortowni. Ogólnie określa się granicę wysortowywania w przedziale 6-8 cm. Opakowania nieprzydatne do recyklingu materiałowego tworzyw sztucznych trafiają do odzysku energetycznego.
