Choć austriacki system kaucyjny funkcjonuje dopiero od początku 2025 roku i znajduje się jeszcze na wczesnym etapie działania, pierwsze dane pokazują, że został bardzo dobrze przyjęty przez społeczeństwo. Wysoki poziom zwrotów, szeroka dostępność recyklomatów i silne poparcie społeczne sprawiają, że kraj ten realizuje ambitne cele środowiskowe oraz wyznacza standardy dla innych systemów w Europie. Dotyczy to również Polski, która swój system uruchomi już 1 października tego roku.
Tak jak w przypadku Austrii, także i u nas przewidziany został okres przejściowy, w którym system stopniowo będzie się rozwijał. Oznacza to, że butelki objęte kaucją będą wprowadzane do obrotu etapami, a początkowe miesiące działania będą czasem na dostosowanie się do nowych warunków zarówno dla producentów i sprzedawców, jak i dla konsumentów, którzy będą przyzwyczajać się do nowych zasad zbiórki i zwrotu opakowań. Doświadczenia austriackie mogą więc stanowić cenną wskazówkę dla skutecznego wdrożenia systemu kaucyjnego również na polskim rynku.
Osiągnięcie ustawowych poziomów zbiórki
W Austrii, podobnie jak w innych krajach europejskich, założono stopniowe osiąganie poziomów zbiórki określonych w unijnym prawie. W pierwszym roku działania systemu celem jest osiągnięcie 80% zwrotu opakowań, a do 2027 roku wzrost tego poziomu do 90%. Tak ambitne założenia wykraczają poza minimalne wymagania określone w unijnej dyrektywie odpadowej, zgodnie z którą państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić selektywną zbiórkę co najmniej 77% butelek plastikowych do 2025 roku oraz 90% do 2029 roku. Zatem Austria planuje zrealizować ten cel z wyprzedzeniem.
Po sześciu miesiącach działania systemu kaucyjnego na rynek trafiło około 880 milionów opakowań objętych kaucją, z czego do 30 czerwca 2025 roku zostało już zwróconych 357 milionów [1]. Dane te pochodzą z oficjalnego podsumowania przedstawionego przez Recycling Pfand Österreich, operatora systemu. Z uwagi na naturalne przesunięcie czasowe między wprowadzeniem opakowań do obrotu a ich zwrotem, wynikające m.in. z logistyki, magazynowania, konsumpcji oraz przeciętnego czasu potrzebnego konsumentowi na oddanie opakowania (średnio 7-8 tygodni), wszystko wskazuje na to, że osiągnięcie zakładanego poziomu 80% zbiórki do końca 2025 roku jest w pełni realne. Potwierdzają to też dane jednego z producentów maszyn, firmy TOMRA Collection Austria, z których wynika, że z miesiąca na miesiąc odnotowuje się duże wzrosty liczb oddawanych opakowań do recyklomatów. Od maja do czerwca 2025 roku wzrosły one aż o 82 proc. Szacuje się więc, że Austria zrealizuje unijne cele dotyczące poziomów zbiórki szybciej, niż wymagają tego przepisy. To doświadczenie jest cenną wskazówką dla polskiego rynku, gdzie dotychczasowe wyniki badań wśród polskich konsumentów wykazywały wysokie poparcie dla systemu kaucyjnego (między 80 a 90%). Zatem również w Polsce może stać się on skutecznym narzędziem w realizacji zobowiązań środowiskowych wynikających z unijnej legislacji.
Konsumenci w systemie kaucyjnym
Jak wynika z reprezentatywnego badania opinii publicznej przeprowadzonego na zlecenie Recycling Pfand Österreich, system kaucyjny w tym kraju spotyka się z wysoką akceptacją i aktywnym zaangażowaniem konsumentów [2]. Popiera go 75% obywateli, natomiast 80% deklaruje, że wie, jak z niego korzystać. Z kolei 9 na 10 osób potrafi rozpoznać produkty objęte kaucją dzięki charakterystycznemu oznaczeniu. 70% osób uważa, że najważniejszą korzyścią z jego działania jest czyste środowisko, a także ograniczenie odpadów trafiających do spalarni i rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym.
Co ważne, taką skalę zainteresowania udało się osiągnąć już na etapie przejściowym, kiedy system dopiero zaczyna działać. Jest to efekt także publicznej kampanii edukacyjnej, która ruszyła w marcu tego roku.
W kontekście zbliżającego się startu systemu kaucyjnego w Polsce, jest to czytelny sygnał, że konsumenci w naszym kraju również mogą chętnie i szybko włączyć się w nowe zasady zbiórki opakowań. To oznacza, że zarówno od sklepów, operatorów, jak i producentów będą oni wymagali odpowiedniego przygotowania już od pierwszych tygodni jego działania.
Kluczem do wysokiej akceptacji i skuteczności systemu jest jego dostępność. W Austrii działa już blisko 6200 recyklomatów, co daje jedno z najwyższych zagęszczeń tych urządzeń w Europie i znacząco ułatwia konsumentom udział w systemie. Aż 98% opakowań zwracanych jest właśnie za pośrednictwem automatów zlokalizowanych w sklepach.
Zamknięty obieg w praktyce
Recykling prowadzony w ramach austriackiego systemu opiera się na zasadzie przetwarzania "butelka na butelkę" oraz "puszka na puszkę". Oznacza to, że zebrane opakowania po napojach zamiast być wykorzystywane do produkcji materiałów o niższej jakości trafiają z powrotem do producentów i służą do wytwarzania nowych butelek i puszek przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Dzięki temu tworzywa, takie jak plastik i aluminium, zachowują swoje właściwości i mogą być wielokrotnie wykorzystywane w obiegu zamkniętym.
Austria, jako 18. państwo członkowskie UE, które wdrożyło system kaucyjny na opakowania jednorazowe, już po zaledwie sześciu miesiącach działania zbiera pozytywne opinie na poziomie europejskim. Jej model systemu kaucyjnego jest często wskazywany jako przykład dobrze przygotowanego i skutecznie wdrożonego rozwiązania, które zyskało szerokie poparcie społeczne, a jego powodzenie pokazuje, że zarówno konsumenci, jak i handel, przemysł oraz administracja publiczna coraz aktywniej angażują się w działania na rzecz czystszego środowiska i odpowiedzialnego zarządzania zasobami.
