Branża gumowa w Polsce

Branża gumowa w Polsce

Zalążki przemysłu gumowego kształtowały się na ziemiach polskich od pierwszej połowy XIX w. W 1834 r. powstała w Warszawie fabryka „wyrobów różnych z gumy elastycznej”, której założycielem był Józef Leo Wemmer. Wiadomo, że ok. 1888 r. funkcjonowała Warszawska Fabryka Wyrobów Gumowych, która nie wytrzymała jednak konkurencji z Towarzystwem Rosyjsko-Francuskich Fabryk „Provodnik” oraz Moskiewskim Towarzystwem Manufaktury Gumowej „Bogatyr”. W tamtym okresie popularność zdobyły gumki do ścierania, które wytwarzano w warszawskiej „Fabryce gumy do wycierania SPHINX”, wytwórni atramentu M. Leszczyńskiego i „Peerboom” oraz w fabryce ołówków S. Majewskiego w Pruszkowie. Powstało też wiele warsztatów wytwarzających stemple gumowe.

Po roku 1910 w guberni piotrkowskiej, w obecnym Radomsku, działała fabryka wyrobów gumowych D. Bugajskiego oraz Noworadomska Fabryka Wyrobów Gumowych „Polonia” produkująca m.in. gumy do celów technicznych i fabrycznych oraz koła parowozowe. Produkcję rozpoczęło Olkuskie Towarzystwo Akcyjne Przemysłu Żelazno-Metalowego w Olkuszu, Oddział w Wolbromiu. Początkowo zakład nosił nazwę „Ideal”, a po zmianie profilu produkcyjnego - Wolbrom, Fabryka Wyrobów Gumowych, Spółka Akcyjna w Wolbromiu. Wyroby wolbromskiego zakładu z powodzeniem konkurowały na rynku Królestwa Polskiego z wyrobami fabryk rosyjskich. Rozwój fabryki przerwał wybuch I wojny światowej, ale udało jej się przetrwać zawirowania historii. Funkcjonuje ona do dzisiaj jako Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom.

Jeśli chodzi o zabór pruski, to na obszarze Wielkopolski działało w 1875 r. 16 większych firm wytwarzających wyroby gumowe. Ich liczba jednak stopniowo malała i w roku 1907 pozostała tylko jedna. Brak bliższych informacji na temat ich lokalizacji poza dwiema, produkującymi stemple kauczukowe, w Poznaniu. W 1913 r. na ówczesnym Śląsku Pruskim, w dolnośląskim Podgórzynie, powstała fabryka produkująca gumowe obkłady wałów na potrzeby pobliskiej cieplickiej fabryki maszyn papierniczych. Przedsiębiorstwo to działa do dzisiaj pod nazwą Mitex Polska Sp. z o.o. (wcześniej jako Przedsiębiorstwo Wielobranżowe MetGUM Sp. z o.o.).

Pod zaborem austriackim powstał szereg zakładów rzemieślniczych wytwarzających stemple gumowe, jednak Wiedeń nie był zainteresowany rozwojem przemysłu gumowego na obszarze Galicji.

Wiele warsztatów działających w tamtym okresie trudno nazwać zakładami przemysłowymi ze względu na niski poziom techniczny. Dopiero w okresie II Rzeczypospolitej zbudowano od podstaw liczne zakłady, które niemal w pełni pokrywały popyt na wyroby gumowe. Równocześnie działało wiele mniejszych przedsiębiorstw – spółek firmowych i kredytowych oraz firm jednoosobowych. Z końcem lat 20. XX w. Polska stała się znaczącym producentem obuwia gumowego.
Kryzys lat 30. XX w. zahamował rozwój przemysłu gumowego w Polsce. Powstała w tamtym okresie tylko jedna większa fabryka -„Sanok”, a w branży obuwia pojawiła się Polska Spółka Obuwia „Bata” z zakładem w Chełmku.

Wpływ na rozwój polskiego przemysłu gumowego przed II wojną światową miało utworzenie Centralnego Ośrodka Przemysłowego (COP). Fabryka „Sanok” dostarczała wyroby na potrzeby kolei i wojska. Na krótko przed wybuchem wojny uruchomiono produkcję opon samochodowych w filii w Dębicy. Tam również zapoczątkowano produkcję syntetycznego kauczuku butadienowego „Ker” (wytwórnia funkcjonowała do 1956 r.). W tamtym okresie Polska była na 9. miejscu w Europie pod względem konsumpcji kauczuku. Coraz większy wpływ na kształtowanie tej gałęzi przemysłu miało państwo. Na krótko przed wybuchem wojny miał być powołany związek branżowy.

Wprowadzono kontrolę importu surowców, a na nieliczne artykuły gotowe nakładano cło prohibicyjne. Ze wzrostem produkcji i zwiększeniem popytu wytworzyła się konkurencja wymuszająca na producentach zwrócenie baczniejszej uwagi na jakość oferowanych wyrobów.

Działania wojenne prowadzone we wrześniu 1939 r. nie przyczyniły się do powstania znaczących szkód w fabrykach przemysłu gumowego. Okupant przystosował je początkowo do produkcji zaspokajającej potrzeby hitlerowskich Niemiec, jednak w 1940 r. większość fabryk była nieczynna bądź znajdowała się w fazie likwidacji. Ostatecznie wiele obiektów zniszczono w latach 1944–1945.

W 1946 r. Centralny Zarząd Przemysłu Chemicznego, kontrolujący przemysł chemiczny na terenie kraju po zakończeniu wojny, powołał Zjednoczenie Przemysłu Gumowego, które miało na celu odbudowę zniszczonych zakładów. Pod koniec 1948 r. Zjednoczenie zostało przekształcone w Zjednoczone Zakłady Przemysłu Gumowego, któremu podlegało 12 wytwórni w Poznaniu, Dębicy, Krakowie, Wolbromiu, Łodzi (2 zakłady), Podgórzynie, Wojciechowie, Grudziądzu, Bydgoszczy, Warszawie i Piastowie. Lata 50. XX w. to przede wszystkim odbudowa zniszczonych zakładów i uruchamianie nowych hal produkcyjnych oraz wymiana parku maszynowego. W ostatnim roku działalności Zjednoczenia (1982 r.) obejmowało ono 14 zakładów produkcyjnych (3 produkujące opony samochodowe, 10 wytwarzających różne wyroby gumowe i 1 produkcji metalowej).

Niebagatelne znaczenie dla polskiej branży gumowej miało wdrożenie i uruchomienie produkcji kauczuku butadienowo-styrenowego KER S 3012 w Zakładach Chemicznych w Oświęcimiu w 1959 r., a w następnych latach także innych jego typów (KER 1500, KER 1712), które stały się podstawowym typem kauczuków butadienowo-styrenowych w Polsce.

Reportaże

Forum