Polacy wierzą w recykling, wynika z badania [1] – możliwość ponownego przetwarzania była najczęściej wskazywanym powodem wyboru opakowań z tworzyw sztucznych podczas zakupów spożywczych. Fala krytyki podważająca skuteczność recyklingu znacząco osłabiła jednak motywację do segregowania odpadów, zagrażając celom gospodarki o obiegu zamkniętym. Oprócz tego w opinii ekspertów brakuje również podstawowej wiedzy na temat tworzyw sztucznych.
Zniechęcać do recyklingu się nie opłaca
Z wyników badania przeprowadzonego przez SW Research wynika, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu miesięcy prawie 43% respondentów spotkało się – czy to w mediach, na kanałach influencerów czy w komentarzach w social mediach – z informacjami podważającymi skuteczność recyklingu odpadów tworzyw sztucznych. Informacje te nie pozostały bez wpływu na motywację do segregacji odpadów. Spośród badanych, którzy zetknęli się z takimi materiałami, 38% deklaruje, że wpłynęły one na ich zapał do segregacji (14% – bardzo, 24% – trochę).
Chociaż recykling tworzyw sztucznych to tylko jeden z elementów zrównoważonej gospodarki obiegu zamkniętego, to stanowi on jej fundament. Możemy ograniczać konsumpcję, ponownie wykorzystywać niektóre wyroby, ale na końcu okresu użytkowania i tak powinny one trafić do recyklingu. Istnieją różne metody recyklingu, które są stale rozwijane i unowocześniane. W procesach mechanicznych ten sam materiał może być przywrócony do obiegu kilka czy nawet kilkanaście razy. Innowacyjne technologie chemiczne pozwalają natomiast poddawać recyklingowi niemal każdy rodzaj odpadu bez spadku jakości materiału, a więc proces ten może być powtarzany dowolną ilość razy.
Określone poziomy recyklingu są wymagane przez przepisy unijne pod groźną kar finansowych. Jak informował PAP [2] w odwołaniu do danych MKiŚ, od 2020 roku ukarano 1664 polskie gminy za brak osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu. Łączna kwota sankcji wyniosła blisko 82 mln zł. Część kar została zawieszona lub umorzona, niemniej dotychczas zapłaciło je 612 gmin. Obecny poziom recyklingu odpadów tworzyw sztucznych w Europie wynosi 26,9% [3], w Polsce nieco mniej, bo 21,2%.
– Europa, w tym Polska, od lat intensywnie zabiegają o to, aby zwiększać poziomy selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu. Inwestują w nowe technologie, systemy zarządzania gospodarką odpadową, wprowadzają nowe przepisy, realizują kampanie edukacyjne. Wciąż mamy dużo do zrobienia. Recykling, choć nie jest rozwiązaniem idealnym ani samowystarczalnym, jest niezwykle ważny w całej strategii odzyskiwania zasobów. Przyczynianie się do podważania jego sensowności, zwłaszcza w czasach zalewu informacji, kryzysu dezinformacyjnego, dominacji skrótowych, chwytliwych komunikatów przy jednoczesnej trudności z weryfikowaniem faktów, uważam za szkodliwe i nieodpowiedzialne. Z badania jasno wynika, że przełożenie negatywnej narracji na temat recyklingu na motywację konsumentów jest znaczące – mówi dr inż. Anna Kozera-Szałkowska, dyrektor zarządzająca Plastics Europe Polska.
Recykling ważniejszy niż bezpieczeństwo żywności?
To, że idea i cel recyklingu tworzyw sztucznych mimo wszystko mocno zakorzeniły się wśród Polaków, pokazują odpowiedzi na pytanie o argumenty w największym stopniu skłaniające do zakupu produktów spożywczych w opakowaniach z tworzyw sztucznych. Respondenci najczęściej wskazywali możliwość poddania ich recyklingowi (39,4%), pozostawiając na dalszych miejscach argumenty dotyczące bezpieczeństwa żywności (32,6%) i ograniczania marnowania żywności (26,8%). Trzeci najpopularniejszy argument także był związany z recyklingiem – pochodzenie opakowań z recyklingu (28,7%). Na ostatnim miejscu znalazła się całościowa niższa emisja gazów cieplarnianych niż w przypadku opakowań z innych materiałów (11,9%).
Jak zaznacza ekspertka, do interpretacji wyników należy podchodzić z ostrożnością. Dla osoby nie zajmującej się zawodowo branżą tworzyw sztucznych może wcale nie być oczywiste, w jak ogromnym stopniu opakowania z tworzyw wpływają na zwiększanie bezpieczeństwa żywności i ograniczanie marnowania jedzenia. Nie można więc stwierdzić, że recykling jest dla respondentów ważniejszy niż któryś z tych dwóch czynników – raczej, że mogło tutaj zabraknąć świadomości. Niemniej dwa związane z recyklingiem argumenty na podium zdają się świadczyć o tym, że Polacy są przekonani co do sensowności recyklingu.
– I to przekonanie powinniśmy wzmacniać, a nie podważać, ryzykując spadek i tak wciąż pozostawiających wiele do życzenia poziomów selektywnej zbiórki i recyklingu – dodaje.
Tworzywa, których nie zauważamy
Warto zaznaczyć, że choć w badaniu nie koncentrowano się na poziomie wiedzy na temat materiałów polimerowych, to wyniki pośrednio dotyczące tej kwestii wzbudziły czujność ekspertów. Ponad sześciu na dziesięciu uczestników badania zapytanych o okoliczności korzystania przez nich z tworzyw sztucznych wskazało picie wody w butelkach (61,4%), kupowanie produktów spożywczych w opakowaniach z tworzyw sztucznych (57,4%), korzystanie ze sprzętów AGD zawierających elementy tworzyw sztucznych (55,8%), noszenie ubrań zawierających np. poliester (35,3%) i posiadanie mebli bądź części wystroju wnętrza (np. krzesła, lampy, doniczki) wykonanych z tworzyw sztucznych (30,2%).
– Jeśli faktycznie tylko 56% badanych korzystałoby ze sprzętów AGD zawierających elementy tworzyw sztucznych, oznaczałoby to, że 40%, po odjęciu 4% odpowiedzi niezdecydowanych, nie tyle nie korzysta ze sprzętów AGD zawierających tworzywa, co nie korzysta z AGD wcale. Elementy z tworzyw sztucznych są bowiem niezbędne i wszechobecnie stosowane we wszystkich rodzajach współczesnych sprzętów AGD. Równie mało realistyczne wydają się deklaracje dotyczące ubrań, opakowań czy wystroju wnętrza. Prawdopodobne więc, że to brak wiedzy, w ilu i w jakich przedmiotach codziennego użytku stosowane są tworzywa – tłumaczy Anna Kozera-Szałkowska.
Tworzywa sztuczne są niezbędnym materiałem w niemal każdej dziedzinie życia i gospodarki – zapewniają energooszczędne materiały budowlane, wytrzymałe i lekkie części w nowoczesnych różnego typu pojazdach elektrycznych (od hulajnogi po ciężarówki), specjalistyczne sprzęty i aparatury medyczne, elementy potrzebne do powstania paneli słonecznych i turbin wiatrowych czy szczelne i bezpieczne opakowania zapewniające bezpieczeństwo i dłuższą przydatność do spożycia artykułów spożywczych. Tworzywa z recyklingu to cenny materiał, dzięki któremu sektory te mogą obniżać swój wpływ na środowisko.
