W Europie co roku powstaje około siedmiu milionów ton odpadów tekstylnych, z czego jedynie niewielka część trafia ponownie do obiegu w formie odzieży używanej, surowców wtórnych lub paliw alternatywnych. Nowa dyrektywa Unii Europejskiej, obowiązująca od początku 2025 r., nakłada na państwa członkowskie obowiązek oddzielnego zbierania i utylizacji starych ubrań oraz tekstyliów. Oznacza to konieczność ograniczenia kierowania ich do strumienia odpadów resztkowych i równoczesne stworzenie funkcjonującej gospodarki o obiegu zamkniętym w sektorze tekstylnym. Kluczowe stają się dobrze zaprojektowane systemy zbiórki, procesy recyklingu oraz odpowiednia technologia przetwarzania, która umożliwia przekształcanie tekstyliów w jednorodne strumienie recyklingu lub paliwa alternatywne do odzysku energii.
Skala odpadów tekstylnych i konsekwencje środowiskowe
Statystyczny mieszkaniec Unii Europejskiej generuje około 16 kg odpadów tekstylnych rocznie. W 2022 r. przełożyło się to na łączną ilość niespełna 6,94 mln ton. Dotychczas średnio jedynie około 4,6 kg na osobę było zbierane w sposób selektywny, podczas gdy około 11,1 kg trafiało do odpadów resztkowych, a następnie było składowane lub poddawane recyklingowi termicznemu bez uprzedniego ukierunkowanego przygotowania.
Produkcja tekstyliów wiąże się z wysokim zużyciem zasobów, energii i wody, a nieprawidłowe zagospodarowanie odpadów tekstylnych skutkuje znacznym marnotrawstwem tych zasobów. Bardziej odpowiedzialne postępowanie ze starymi ubraniami i tekstyliami staje się istotnym elementem poprawy bilansu ekologicznego sektora. Nowe regulacje mają w założeniu nie tylko zwiększyć poziom zbiórki, ale także wymusić rozwój procesów umożliwiających lepsze wykorzystanie wartości materiałowej i energetycznej tekstyliów.
Aktualne sposoby zagospodarowania tekstyliów
Dobrze zachowane i wysokiej jakości używane ubrania od lat są systematycznie zbierane, sortowane i ponownie wprowadzane na rynek poprzez sklepy z odzieżą używaną, organizacje charytatywne oraz kanały eksportowe. Dzięki temu część odzieży trafia bezpośrednio do ponownego użycia, co jest najbardziej pożądanym rozwiązaniem z punktu widzenia hierarchii postępowania z odpadami.
Tekstylia niespełniające wymogów jakościowych kierowane są do przedsiębiorstw zajmujących się ich utylizacją. Część z nich podlega recyklingowi materiałowemu, najczęściej z obniżeniem jakości zastosowania, na przykład jako czyściwa, wypełnienia tapicerskie lub materiały izolacyjne. Pierwsze zespoły badawcze rozwijają bardziej zaawansowane technologie recyklingu, które mają pozwolić na ponowne wprowadzenie większej ilości tekstyliów do obiegu materiałowego i ograniczenie zużycia pierwotnych surowców. Na obecnym etapie są to jednak wciąż rozwiązania wczesnej fazy rozwoju.
Jednym z głównych wyzwań jest duża różnorodność kompozytów materiałowych w tekstyliach, wymagająca dokładnej segregacji według rodzaju włókien i dodatków. Równocześnie istotny pozostaje potencjał recyklingu termiczno-energetycznego: poliester, bawełna oraz tkaniny mieszane charakteryzują się wysoką kalorycznością, co predestynuje je do wykorzystania jako paliwa zastępcze w procesach wytwarzania energii cieplnej.
Rola rozdrabniania w przygotowaniu tekstyliów do recyklingu
Na obecnym etapie rozwoju rynku jednym z efektywniejszych sposobów szerokiego wykorzystania odpadów tekstylnych pozostaje odzysk energii. Warunkiem uzyskania stabilnych parametrów spalania i produkcji paliw alternatywnych jest odpowiednie przygotowanie materiału, w tym przede wszystkim jego rozdrobnienie do wymaganej frakcji. W przypadku tekstyliów istotnym utrudnieniem jest ich konstrukcja: bawełna, tkaniny mieszane i włókna syntetyczne są z reguły projektowane pod kątem wysokiej wytrzymałości, co utrudnia rozdział i rozdrabnianie.
Dotyczy to nie tylko odzieży, ale również szerokiej gamy odpadów poprodukcyjnych i poużytkowych, takich jak materace, pokrowce, różnego rodzaju ochraniacze, dywany, kotary, tapicerki oraz wyroby o specjalnym przeznaczeniu. Materiały te zawierają często zamki błyskawiczne, guziki oraz inne elementy obce, które muszą być uwzględnione w procesie mechanicznym.
Do tak wymagających zastosowań stosuje się przemysłowe rozdrabniacze zdolne do pracy z różnorodnymi strumieniami materiałów. Rozdrabniacze klasy XR z pojedynczym wałem firmy Untha są przystosowane do przetwarzania około 6–10 ton tekstyliów na godzinę. Zastosowany mechanizm C-cutting umożliwia skuteczne rozdrabnianie szczególnie odpornych na rozdarcia i elastycznych tkanin.
Różne perforowane sita pozwalają na uzyskanie jednorodnej frakcji wyjściowej o średnicy poniżej 30, 50 lub 100 mm, w zależności od wymagań dotyczących produkowanego paliwa alternatywnego. Wąska szczelina tnąca sprzyja precyzyjnemu cięciu oraz ogranicza ryzyko owijania się włóknistych materiałów wokół elementów ruchomych. W tym zastosowaniu maszyna pracuje z prędkością do 35 obr./min, co umożliwia bezproblemową obróbkę materiału z udziałem elementów obcych.
W instalacjach o mniejszej wydajności wykorzystywane są rozdrabniacze czterowałowe klasy RS, dostępne w wariantach z wałami o długości od 300 do 1500 mm. Pozwala to na dostosowanie konfiguracji do skali procesu i charakterystyki strumienia materiałowego.
Wymogi energetyczne i eksploatacyjne urządzeń
Dla operatorów instalacji przetwarzania odpadów tekstylnych istotne znaczenie mają parametry eksploatacyjne: zużycie energii, poziom hałasu, emisja pyłu oraz niezawodność pracy w trybie wielozmianowym. Rozdrabniacze tekstyliów Untha wykorzystują napęd Untha Eco Power Drive, co według producenta pozwala na uzyskanie wysokiej efektywności energetycznej. Wolnoobrotowy napęd sprzyja również ograniczeniu emisji hałasu i pyłu w strefie pracy urządzenia.
Modele klasy XR mogą być stosowane do różnych strumieni materiałów, co zwiększa elastyczność eksploatacyjną instalacji i ułatwia dostosowanie do zmieniającej się struktury odpadów. Solidna konstrukcja oraz odporność na elementy obce w strumieniu materiałowym sprzyjają utrzymaniu wysokiej dostępności technicznej i stabilnej pracy w systemie wielozmianowym.
Perspektywy rozwoju recyklingu tekstyliów
Recykling tekstyliów znajduje się w fazie intensywnych zmian, kształtowanych przez nowe wymogi regulacyjne, ambitne cele środowiskowe oraz rosnące znaczenie efektywnego wykorzystania zasobów. Aby w przyszłości w sposób bardziej zrównoważony zagospodarowywać stare ubrania i tekstylia użytkowe, a jednocześnie stopniowo ograniczać ilość odpadów trafiających na składowiska lub do spalania bez przygotowania, niezbędne jest połączenie bardziej świadomej konsumpcji z rozwojem nowych procesów recyklingu i technologii przetwarzania.
Technologie rozdrabniania stosowane jako etap przygotowania tekstyliów do produkcji paliw alternatywnych RDF umożliwiają lepsze wykorzystanie ich potencjału energetycznego i ograniczenie ilości odpadów w dłuższej perspektywie. W miarę rozwoju zaawansowanych metod recyklingu materiałowego rola precyzyjnego rozdrobnienia i przygotowania jednorodnych frakcji będzie prawdopodobnie rosła także w zastosowaniach innych niż wyłącznie odzysk energii.
